ANAKAYALAR VE TOPRAK VERME ÖZELLİKLERİ

Anakayalar oluşum şekline göre 3 gurupta toplanır.

1 -Püskürük (Volkanik) Anakayalar

2 -Tortul (Sediment)Anakayalar

3 -Metamorfik (Başkalaşım) Anakayalar

Bazı Püskürük Anakayalar ve Oluşturdukları Toprakların Özellikleri

Granit Anakayalar ve Toprak Özellikleri

Granit, sert, kristal yapılı minerallerden meydana gelen taneli görünüşlü magmatik derinlik kültesi. Plüton içindeki taneler çoğunlukla gözle görülebilir büyüklüktedir. Esas mineralleri feldspatın ortoklas cinsi ile az miktarda plajioklas ve kuvarstır. Ayrıca mika, hornblend, piroksen ve ikinci gruba giren turmalin, apatit, zirkon, grena, manyetit gibi mineraller de bulunabilir.

Granitlerin renkleri, genellikle açık olmakla birlikte, içindeki feldispatların ve diğer minerallerin cins ve miktarına göre gri, pembe, turuncu olabilir.

Granitler, yeryüzünde çok yaygın olarak bulunurlar. Çeşitli yer kabuğu modellerinde görünür. Yeryüzünün temelini teşekkül ettirdiği kabul edilmektedir. Doğada dayk, silis ve batolitler halinde bulunabilir.

Yollarda parke ve bordür taşı, yapılarda yapı taşı olarak çok eskiden beri bol miktarda kullanılmaktadır. Aşınmaya, basınca, darbeye karşı dayanıklı, güzel renkli ve iyi cila kabul eder. Atmosfer tesirlerine ve ayrışmaya karşı direnci yüksektir. Günümüzde daha çok parke ve bordür taşı ve bazı büyük yapılarda kaplama taşı olarak kullanılmaktadır.

Granit, yeriçinde 400 santigrat derece civarında bir ısıya sahip olup, soğuması birkaç bin yıl gibi çok uzun bir zamanı kapsar. Bu ısı aynı zamanda jeotermal suların da kaynağıdır. Yeriçine süzülen suların, granitlerin çatlakları arasındaki hareketi, hem granitin yüksek ısısı ile su sıcaklığını arttırır hem de çözünebilir haldeki mineraller suyun bünyesine dahil olur. Jeotermal suların oluşumu bu şekilde gerçekleşir.

Bileşimi ve bulunuşu

Granitlerde kuvars, genellikle hacmen % 20’nin üzerindedir. Derinlik külteleri arasında hacmen % 40’tan fazla kuvars ihtiva eden türe rastlanmaz. Kuvars ve ağır silikatlar bakımından zengin olan kayaçlar gabro sınıfına girer. Esas bileşeni olan feldspat plajioklas ve ortoklas (alkali feldspat) halinde olması mümkündür. Birinin diğerine oranı genellikle ikiden azdır. Granitlerde bulunan ikinci ana mineraller muskovit, biyotit, amfibol, piroksen veya nadiren fayalit (demirli olivin) olarak sıralanabilir. Genellikle bunlardan iki veya üçü bir arada bulunur.Çeşitli sınıflamalarda koyu renkli minerallerin oranı farklı olmakla birlikte hacmen % 20’den fazla koyu renkli mineral ihtiva eden taşlara genellikle granit adı verilmemektedir.

Granit Anakayalar Kuvars, Feldispat ve Mika minerallerinin birleşmesi ile oluşmuştur.

Bunlardan meydana gelen topraklar kaba bünyeli, asit karakterli ve genellikle fizyolojik derinliği uygun topraklardır.

A-Cv ve A-B-Cv horizonlu, bazende Litosolik toprakları meydana getirirler. İyi drenajlı, su tutma kapasitesi ve besin içeriği düşük topraklardır.

Andezit Anakayalar ve Toprak Özellikleri

Andezit Anakayalar Feldispat, Mika, Hornblent, Ojit minerallerinin birleşmesi ile oluşmuştur. Gri, yeşilimsi, kırmızımsı ve esmer renkte görünebilirler.

Bunlardan meydana gelen topraklar ağır bünyeli, nötr özellikli, sığ-orta derinliktedirler.

Genellikle A-C horizonlu topraklardır.Verimli, kötü drenajlı, su tutma kapasiteleri yüksektir. Andezit toprakları üzerinde irili ufaklı yüzey taşlılığı görülür. C horizonundaki anamateryal genellikle serttir. Toprak derinliğinin uygun olduğu yerlerde ağaçlandırma yapılabilir.

VOLKAN TUFU ve CURUFU

Yanardağdan fırlayan küllerin havada katılaşarak yeryüzünde yığılıp yapışması ile oluşurlar. Mağmadaki minerallerin özelliklerine göre isim alır. Bunlar Andezit tüfü, Bazalt tüfü, Trakit tüfleridir. Genellikle sığ toprakları verirler, tepkimesi tüfün cinsine göre değişir. Andezit tüfü asidik, bazalt tüfü bazik karakterdedir. Anamateryali oluşturan C horizonu işlendiğinde gevşek bir yapı oluşturur.

Volkan curufları gözenekli su tuma kapasitesi düşük, sığ, A-Cv veya Cv horizonlu toprakları oluşturur.

Bazalt Anakayalar ve Toprak Özellikleri

Kalsiyumca zengin feldispat, ojit ve olivin minerallerinden oluşur. İçinde kuvars bulunmaz. Siyah renklidir.

Ağır bünyeli, bazik karakterli genellikle sığ (AC) toprakları verirler. Su tutma kapasiteleri yüksek, kötü drenajlı topraklardır.

Aglomera Anakayalar ve Toprak Özellikleri

Volkanik kökenlidir. Bunlar volkan bombaları ve lapillilerin gelişi güzel çimentolaşmasından meydana gelen kütlelerdir.

Andezit kökenli Aglomeralar ağır bünyeli, asit karakterli, A-C horizonlu toprakları meydana getirirler, genellikle toprak yüzeyinde bitki örtüsü zayıftır.

Bazı Başkalaşmış Anakayalar ve Oluşturdukları Toprakların Özellikleri

Püskürük ve Tortul Anakayaların Yüksek sıcaklık ve basınç altında kalması sonucunda meydana gelmişlerdir. Örneğin, granitlerden gnays, killerden kilşisti vb. Gnays Anakayalar ve Toprak Özellikleri: Bileşiminde Kuvars, Feldispat ve Mika vardır. Şistik yapısından dolayı kolay parçalanır. Kaba bünyeli, asit özellikli, su tutma kapasitesi ve besin içeriği zayıf, iyi drenajlı toprakları oluşturur. Genellikle A-C ve A-B-C horizonlu sığ-derin toprakları verirler. Özellikle batı anadoluda, içinde iki mikalı(biyotit ve muskovit) gnayslar mevcuttur.

Gözlü gnays feldispat ve kuvarsla karışık olarak mika pullarıyla örtülmüş yapıda bulunur.

Serpantin Anakayalar ve Toprak Özellikleri

Peridodit ve Gabro’nun başkalaşması sonucu meydana gelmiştir. Ana maddesi olivin (demir, magnezyum silikat) olan bu taş yeşil-siyahımsı yeşil renkte, yüzeyi parlaktır. Ağır bünyeli, bazik özellikli, sığ ve taşlı toprakları verir. Su tutma kapasiteleri yüksek, kötü drenajlı fakir toprakları meydana getirirler.

Yaşlı serpantinler üzerinde doğal bitki örtüsü bulunmaktadır. Bu topraklarda ağaçlandırma yönünden çok dikkatli olunmalıdır.

Mikaşist Anakayalar ve Toprak Özellikleri

Mika ve kuvars minerallerinden oluşur. İçersinde feldispat yoktur. İçersinde siyah mika olursa koyu renkli, beyaz mika olursa açık renkli mikaşistler oluşur.

Orta bünyeli toprakları verirler. Yatay tabakalı mikaşistlerde sığ topraklar dikey ve eğik tabakalı mikaşıstlerde ise derin topraklar oluşur. Su tutma kapasitesi orta-iyi drenajı orta. Besin maddelerince zengin toprakları verirler.

Ağaçlandırma açısından: sert yatay tabakalar ve sığ topraklar sorun yaratır. Dikey ve eğik tabakalı olan mikaşist toprakları ağaçlandırmaya uygundur.

Fillat Anakayalar ve Toprak Özellikleri

Mikaşıstler gibi Mika ve kuvars minerallerinden oluşur. Bu mineraller gözle seçilemeyecek kadar küçüktür. İnce mika minerallerinin çokluğu nedeni ile yüzeyi ipek ışıldamasını andırır.

Bu taşlar, tortul killerin başkalaşmasından doğmuştur. Bunlar toz ve kil içerikleri açısından zengindir. Fillat toprakları pek az geçirgen olduklarından havalanmaları da güçtür. Besin maddeleri bakımından orta düzeydedirler. Bu nedenle fillat toprakları ormancılıkta özellikle serbest drenajlı topraklar isteyen ağaç türleri için sorun teşkil eder.

Kumtaşı Anakayalar ve Toprak Özellikleri

Bağlaç maddeleri silis, kalsiyum karbonat, kil, demir hidroksit ve bazı demir sülfatlardır. Tepkimesi bağlaç maddesine göre değişir. Kaba bünyeli toprakları oluşturur. Su tutma kapasitesi zayıf, drenajı iyi, derin toprakları verir. Bu toprakların ayrışma hızı bağlaç maddesine göre değişir. Bağlaç maddesi kireç veya kil ise ayrışma hızlı, silis ise ayrışma güçtür. Genellikle fakir toprakları verir.

Sahada su ve besin elementi sorun olmadığı sürece ormancılık açısından uygundur.

Kuvarsit Anakayalar ve Toprak Özellikleri

Kuvars taneciklerinin silis’le çimento-laşmasından meydana gelmiştir. Tanelerin küçüklüğü ve basınç etkisiyle iyice sıkıştırılmış olmalarından dolayı kuvarsitler güç ayrışırlar. Bu nedenle kuvarsitlerin bulundukları yerler sivri tepelikler ve sarp kayalıklar halinde görülür.

Kuvarsitlerden oluşan topraklar kumca zengin, geçirgen, besin maddelerince fakirdir. Kuvarsit, mikaşist ve amfibolitler içinde damarl
ar halinde bulunur.

Sığ toprakları verdiği için ormancılık açısından elverişli değildir.

Kloritlişist Anakayalar ve Toprak Özellikleri

Bu taşlarda klorit mineralleri bol miktarda vardır.Koyu yeşil veya yeşilimsi boz renktedirler. Yüzeyine el sürülünce sabuna dokunma hissi verir, gnayslar ve mikaşistlerin arasında bulunur. Sığ ve orta derinlikteki toprakları verir. Asidik karakterlidir.

Kilşisti Anakayalar ve Toprak Özellikleri

Killer, özellikle büyük nehirlerin denize ulaştığı yerlerde, göl veya denizlerin diplerinde çamur halinde çökelirler.Bu sırada bir miktar kum, toz ve diğer eriyiklerin karışmasıyla ve buradaki büyük su kütlelerinin basıncıyla katılaşıp tabakalı bir yapı kazanırlar. Bu tabakalardan sert ve kalın olanları ağaçlandırma açısından uygun değil, yumuşak, dikey ve eğik olanları uygundur. Ağır bünyeli toprakları oluşturduğundan su tutma kapasiteleri yüksek, drenajı kötüdür. Bu nedenle bu tür topraklarda havasızlık sorunu yaşanabilir.

Amfibolit Anakayalar ve Toprak Özellikleri

Konglomera Anakayalar ve Toprak Özellikleri

Köşeleri yuvarlanmış çakılların silis,kireç ve diğer oksitlerin etkisiyle çimentolaşarak katılaşmasından meydana gelmişlerdir. Parçalanmaları bağlayıcı maddeye göre değişir. Parçalandıklarında çakıllı, geçirgen, fizyolojik derinliği fazla olan toprakları verir. Su tutma kapasiteleri çok düşüktür. Besin maddelerince fakir toprakları verir.

Su sorunu olmayan sahalarda ağaçlandırma yapılabilir.

Bazı Tortul Anakayalar ve Oluşturdukları Toprakların Özellikleri

Tortul kayalar; Püskürük veya Başkalaşmış kayaların parçalanıp ayrışmaları sonucunda meydana gelen materyallerin taşınıp bir yerde birikmesiyle oluşurlar.

Kireçli Anakayalar ve Toprak Özellikleri Kireçtaşı

Kalsit veya aragonitten oluşmuş tortul taştır. Genel olarak kireçtaşı toprakları kilce zengin, sığ-orta derin,iskeletçe zengindir. Bu nedenle geçirgen topraklardır. Kirece karşı hassasiyet göstermeyen kızılçam, meşe, sedir gibi türler doğal olarak yetişir. Ülkemizde en yaygın anakayadır. Kalkerli sahalarda yüzeysel taşlılık fazla olup, topraklar gözler ve çatlaklar içindedir.

Marn

Kalker ve kilden oluşmuş bir taştır. Kil oranı fazla ise killi marn, kalsiyum karbonat miktarı fazla ise kalkerli mar
n adını alır. Tepkimeleri baziktir. Ağır bünyeli, sığ toprakları verir. Kil oranı arttıkça besleme gücü artar. pH arttıkça beslenme sorunları çıkabilir.

Kalker Tüfleri

Kireçli sıcak suların yeryüzüne çıkınca hızla soğumaları sonucunda suda erimiş kireç çökelir ve kalker tüfü oluşur. Buharlaşma ve çökelme sırasında CO2 açığa çıktığı için gözenekli bir yapı oluşur.

Traverten

Kireçli suların içindeki kireç ve su ile sürüklenmiş bitki, hayvan artıklarının birlikte çökelmesi sonucunda oluşur. Travertenler gevşek yapılı, gevrek, çabuk dağılan, gözenekli ve boşluklu yapıdadırlar. Travertenler balçık ve killi balçık bünyeli toprakları verirler. Tepkimeleri baziktir.

Dolamit

CaCO3 ve MgCO3 tan ibarettir. Serttir ve güç ayrışır. Çatlaklı sığ toprakları verir. Kilce zengindir, ağır bünyeli toprakları verir. Su tutma kapasitesi yüksek geçirgenliği düşüktür. Bu tür sahalarda üzerindeki doğal bitki örtüsü korunmalıdır.