Göl Ne Demek?

Gol Kavramı

Kara içerisindeki çanakların suyla dolması sonucu göller oluşur. Göl sularının seviyesi yağışlı aylarda yükselir. Kurak aylarda alçalır. Göller; kaynak suları, akarsular ve yağışlarla beslenir. Göllerin suları acı, tatlı, sodalı ve tuzlu olabilmektedir. Bu farklılığa;

– iklim koşulları,

– beslenme kaynakları,

– gölün bulunduğu arazinin yapısı,

– gölün büyüklüğü,

– derinliği,

– gideğeninin olup olmaması, yol açmaktadır.

A. YERLİ KAYA GÖLLERİ

Bunlar daha önce çeşitli iç ve dış olaylar tarafından oluşturulmuş çanakların, sularla dolması sonucu meydana gelmiş göllerdir. Yerli kaya gölleri dört gruba ayrılır.

1. Tektonik Göller

Yerkabuğunun küçük bir bölümünün çökmesi ile orayı sular işgal eder. Bu şekilde oluşan göllere tektonik göller denir. Doğu Afrika’nın büyük gölleri, Ortadoğu’daki Lut, Asya’daki Baykal gölü bu şekilde oluşmuş göllerdir. Ülkemizde; Marmara’da; Manyas, Ulubat, Sapanca, İznik gölleri, Akdeniz’de: Kovada, Eğirdir, Burdur, Acıgöl, Beyşehir gölleri, İç Anadolu’da: Tuz gölü, Tuzla, Tersakan, Akşehir, Seyfe, Hotamış, Ilgın, Sultansazlığı gölleri, Doğu Anadolu’da: Hazar ve Hozapin gölleri tektonik göllerdendir.

2. Volkanik Göller

Volkan konisinin tepesinde bulunan krater v6ya kaldera gibi çukurlukların ya da volkanik patlamalarla oluşan maarların suyla dolması sonucunda oluşurlar, iç Anadolu’da Meke Tuzlası (Maar gölü), Doğu Anadolu’da Nemrut gölü (Krater gölü), İsparta yakınındaki Gölcük gölü (Maar gölü) birer volkanik göldür.

3. Karstik Göller

Kalkerli alanlardaki erime çukurlarının sularla dolması sonucu oluşan göllerdir. Kestel, Elmalı, Suğla, Söğüt, Karagöl, Obruk, Ulaş, Hafik, Avlan karstik göllerdir.

4. Buzul Gölleri

Buzulların aşındırmasıyla oluşan çanakların sularla dolmasıyla meydana gelen göllerdir. Buzul göllerinin dağların yüksek kısımlarında bulunanları sirk gölleridir. Buzul gölleri Kuzey Amerika’da ve iskandinavya’da çok yaygındır. Ülkemizde Ağrı, Erciyes, Kaçkar, Uludağ, Bolkar ve Aladağlar gibi dağların yüksek kesimlerinde sirk göllerine rastlanır.

B. SET GÖLLERİ

Bu göller, uzunca bir çukurluğun önünün doğal setleşme sonucu herhangi bir kütle ile kapanması ve geride kalan çukurluğun suyla dolması sonucu oluşur. Set oluşturan kütle hangi yolla meydana gelmişse, göl de o adla anılır.

1. Heyelan Set Gölleri

Heyelanla gelen kütlenin, akarsu vadilerini kapatması sonucu oluşan göllerdir. Tortum, Sera, Zinav, Yedigöller, Abant gölleri bu türdendir.

2. Alüvyal Set Gölleri

Akarsu vadilerinin alüvyal birikintilerle (genellikle birikinti konileriyle) kapanması sonucu oluşur. Bunlar küçük alanlı, sığ göllerdir. Ankara yakınındaki Moğan ve Eymir gölleri, Ege’de Bafa (Çamiçi), Köyceğiz, Marmara gölleri bu türdendir.

3. Volkanik Set Gölleri

Volkandan çıkan lavların, uzun bir çukurluğun önünü kapatması sonucu oluşur. Yurdumuzun en büyük gölü olan Van Gölü, Nemrut Dağı’ndan çıkan lavların oluşturduğu setin gerisinde meydana gelmiştir. Dışarıya akıntısı olmadığı için suları acı (sodalı)’dır. Ulaşım yapılır. Bunun yanında Balık, Nazik, Çıldır, Haçlı gölleri de bu gruba girer.

4. Kıyı Set Gölleri

Kıyılardaki koyların ve girintilerin ağız kısımlarının dalga biriktirmesiyle oluşan kıyı kordonları ile kapanması sonucunda meydana gelirler. Bunlara deniz kulağı veya lagün de denir. Terkos (Durusu), Büyük ve Küçük Çekmece gölleri bu türdendir. Ayrıca kıyılarımızdaki delta ovalarında da küçük çaplı birçok kıyı set gölü (lagün) bulunur.

5. Baraj Gölleri

İnsanların meydana getirdiği baraj gerisindeki yapay göllerdir. Enerji üretimi, sulama, içme ve kullanma suyu elde etme amacıyla yapılan barajların gerisinde oluşan baraj göllerinin sayısı GAP ile daha da artmıştır. Fırat üzerindeki Atatürk, Keban, Karakaya, Kızılırmak üzerindeki Hirfanlı, Altınkaya, Manavgat üzerindeki Oymapınar, Sakarya üzerindeki Sarıyar baraj gölleri yapay göllerimizin en büyükleridir. Şimdiye kadar yapılmış olan barajlar, Türkiye’nin ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Su potansiyelimiz ve yerşekilleri, daha çok barajın yapımı için elverişlidir.

Türkiye’de göller belirli yerlerde toplanmış durumdadır.

Bunlar;

– Van gölü çevresi (Van gölü, Erçek gölü, Nemrut gölü)

– Tuz gölü çevresi (Tuz gölü, Seyfe gölü, Sultan sazlığı)

– Göller yöresi (Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Akşehir, Eber, Acıgöl)

– Marmara çevresi Manyas (kuş gölü), Ulubat, Sapanca, iznik, Büyük Çekmece, Küçük Çekmece ve Durusu (Terkos) gölleri

Göllerden Yararlanma:

– Tarım alanlarını sulamada,

– İçme suyu elde etmede,

– Su ürünleri (balık vs.) elde etmede,

– Ulaşımda,

– Turizmde (Çevreleri dinlenme ve tatil yeridir. Örneğin Abant Gölü)