Makine Gücü İle Arazi Hazırlığı ve Ağaçlandırma

Mekanizasyon; “üretimde insan emeği yerine veya insan iş verimliliğini geliştirmek için üretim teknikleri ile kullanılan her türlü enerji kaynağı ve mekanik araçların tasarımı, yapımı ve uygulanması, pazarlama, işletme, bakım, onarım ve yayımı ile ilgili hizmetler” olarak tanımlanmaktadır (Zoralioğlu 1990). Başka bir tanımda insan ve hayvanın herhangi bir alet kullanılarak gerçekleştirdiği işlemler mekanizasyon olarak belirtilmektedir (Gürer ve Dönmez 1986). Standart bir işin daha etkin ve amaca uygun olarak yapılabilmesi, fayda/masraf oranının daha yüksek olması ve belirli bir zaman tasarrufu sağlanabilmesi durumunda mekanizasyon uygulanabilir (Bul 1984; 1986a). Ağaçlandırma alanlarının hazırlanmasında da mekanizasyon (makine gücü) kullanılarak uygun yöntemlerle daha etkin ve düşük maliyetle alan hazırlanabilmektedir. Ancak ekosisteme zarar vermemesi için makine ve ekipmanların bilinçli kullanılması gerekir.

Yapılan envanter çalışmalarına göre, orman rejimi içindeki alanlarda 1980’li yılların başında makine gücü ile alan hazırlığı yapılabilecek 1 milyon hektar alan bulunduğu belirtilmiştir. Dağlık arazi mekanizasyonuna çözüm getirilmesi durumunda, bu alanın iki üç katına çıkabileceği açıklanmıştır (Tengiz 1982). Bilimsel verilere göre, yanlış olarak tarımda kullanılan eğimli vd. tarım alanlarının da dikkate alınması ile makinalı ağaçlandırma yapılacak alan miktarı büyük çapta artabilecektir.

Mekanizasyonun önemli araçlarından birisi olan traktör, ülkemizde ilk kez 20. Yüzyılın başlarında tarımsal amaçlar için kullanılmıştır. Traktör kullanımının ağaçlandırma alanlarının hazırlanmasındaki yaygınlaşması ise genel olarak 1960’lı yıllarda başlamıştır. Paletli traktörle 2000 hektarı bulan yıllık çalışmalar 1980’li yıllarda yılda 40 000-50 000 hektara ulaşmıştır (Zoralioğlu 1984). Türkiye’de kapsamlı makineli ağaçlandırma araştırmaları da yaklaşık 40 yıl önce başlatılmıştır (Gaddas 1976, Gürer ve Dönmez 1986, Ürgenç 1998a). Araştırmalar farklı bölgelere yaygınlaştırılmış; diri örtü temizliği, toprak işleme ve kültür bakımları için ekolojik koşullara uygun yöntemlerle çekici güç ve ekipmanlar belirlenmiş ve ekipmanlarda iyileştirmeler yapılmıştır.

AGM verilerine göre, insan gücü ile alan hazırlığı tüm ağaçlandırma giderlerinin %40.2’sini oluşturmaktadır (Anon. 1984). Makine gücü ile alan hazırlığında ise bu pay %24.8 düzeyine kadar düşürebilmektedir (FAO 1976). Belirtilen nedenle alan hazırlığında makine kullanmaya eğilim büyüktür. Ancak ülkemizde ağaçlandırma alanlarının hazırlanmasında kullanılacak makineli çalışmaların yoğunluğu ekolojik, ekonomik ve sosyal koşullar dikkate alınarak kararlaştırılmalıdır. Makineli çalışma yoğunluğunun ekolojik koşullara göre kırsal kesimdeki işsizlik sorununun dengelenmesine katkı yapacak şekilde planlanması uygun olur. Esasen Türkiye’de ormanların binlerce yıldan beri tahribi sonucu orman alanlarının büyük çoğunluğunun eğimli alanlara çekilmiş olması makine kullanımını kısıtlamaktadır. Bu nedenle hemen her bölgede ekolojik koşullara ve özellikle eğime bağlı olarak, ağaçlandırma alanlarının hazırlanmasında insan gücü ve makine gücünün birlikte kullanılması zorunluluğu vardır. Bu durum kırsal bölgelerdeki işsizlik sorunun azaltılmasına katkı yapabilecektir. Ancak yarı kurak alanlarda yapılan toprak işlemelerinin en az 45 cm derinlikte olmasına özen gösterilmelidir. Ancak insan gücü ile örneğin 45 cm derinlikte teras yapımı pahalı bir uygulamadır. Bu nedenle örneğin 25-30 cm derinlikte işlenen terasların sırtta taşınan (portatif) çukur açma burguları ile kombine edilmesi düşünülebilir. Yahut teraslar mini ekskavatör veya örümcekle açılabilir. Makine gücü ile alan hazırlığı konusuna girerken önce makineli ağaçlandırma çalışmalarında bazı esaslar açıklanacaktır.

Ağaçlandırma alanlarının makine gücü ile hazırlanmasında bazı genel esaslar yukarıda açıklanmıştır. Bu alt bölümde ağaçlandırma alanlarının makineli çalışmaya uygunluğu ölçütleri ve mekanizasyon sistemi kısaca belirtilecektir.  Makine gücü ile ağaçlandırma alanlarının hazırlanması bir sistemdir. Bu sistemin öğelerini diri örtü temizliği, toprak işleme ve dikimden sonra kültür bakımları oluşturur.

Makine gücü ile alan hazırlığı farklı amaçlara hizmet eden ağaçlandırmalar için (örneğin odun üretimi amaçlı, toprak ve su koruma amaçlı, çevre güzelleştirme amaçlı) uygulanabilir. Mekanizasyon sistemi ve sistemin halkalarındaki işlem yoğunluğu, ağaçlandırmanın amacına ve ekolojik koşullara göre değişir.

Makine gücü ile ağaçlandırma alanın hazırlığını yapabilmek için önce alanın makineli çalışmalara uygunluk derecesini belirlemek gerekir. Uygunluk derecesinin belirlenmesinde alanın yeryüzü özellikleri (arazi şekli, mikro topoğrafya, eğim derecesi), toprak özellikleri (erozyon tehlikesi, taşlılık, kayalık durum, taban suyu, tuzluluk, toprak derinliği, tekstür, derenaj, toprak reaksiyonu) gibi etkenler dikkate alınarak beşli bir sınıflama yapılmıştır (Gaddas 1976). Bu sınıflamada alanın makineli toprak hazırlamaya uygunluğu “çok iyi”, “iyi”, “orta”, “kötü”  ve “ağaçlandırma yapılamaz” şeklinde belirlenmiştir. Makineli çalışmalar için uygun bir alanın içinde taşlık ve kayalık kısımlar veya taban suyu düzeyi yüksek olan kısımlar bulunabilir. Bu kısımlarda makineli çalışma yapılmaması gerekir. Taşlık ve kayalık kısımlarda makine ekosisteme zarar verir. Araç ve ekipman çabuk yıpranır. Taşlık ve kayalık kısımlarda özel makinelerle açılacak yeterli derinlikteki çukurlarda dikimler yapılabilir. Buna karşılık taban suyu düzeyi yüksek alanlarda, makinenin sıkıştırması sonucu toprakta oluşan kompaklaşma ve toprağın havalanmasının güçleşmesi ekosisteme olumsuz etki yapar.

Alanın makine gücü ile çalışmaya uygunluğu değerlendirildikten sonra,  ağaçlandırmanın amacı belirlenir. Bunu diri örtü, alanın diğer ekolojik özellikleri, ve ekonomik koşullar dikkate alınarak, diri örtü temizliği, toprak işleme ve kültür bakımlarını kapsayan çalışma sisteminin kararlaştırılması izler. Daha sonra çalışma sistemine uygun yöntem ve ekipmanlar ile bu ekipmanlara ve koşullara uygun çekici güç tipleri belirlenir.

Verimli bir çalışma için eğitim ve organizasyonla ilgili olarak bazı çalışma ve düzenlemelerin yapılması zorunludur. Öncelikle denetleyici (supervayzer), operatör, operatör yardımcısı ve diğer çalışanlar iyi bir eğitimden geçirilmelidir.

Ağaçlandırmalarda mekanizasyon konusundaki yeniliklere uyum için sürekli eğitimler önem taşımaktadır. Yedek parça, bakım ve onarım hizmetleri ve bu bağlamda mobil servisler verimliliğe büyük katkı yapar. Ayrıca etkin bir masraf kontrol sisteminin kurulması önem taşımaktadır (Devéria 1977, Zoralioğlu 1984, Bul 1986a, Dönmez 1986, Gürer ve Dönmez 1986). Çalışma hizmet alımı şeklinde yaptırılacaksa da belirtilen elemanların bilgili ve deneyimli olmaları koşulu aranmalıdır.

Ağaçlandırma alanlarının hazırlanmasının ormancılık örgütünün kendi makine ve ekipmanlarıyla (AGM tarafından) yapıldığı dönemlerde, verimli çalışma bakımından bir çekici güç için en az 300 hektarlık bir alanın gerekli olduğu belirtilmiştir (Zoralioğlu 1984). Bir çekici güç için yakın mesafelerde 100’er hektarlık 2-3 alanın bulunması da verimli çalışmayı sağlayabilmektedir. Ancak günümüzde ağaçlandırmaların önemli bir bölümü hizmet alımı yöntemi ile yapıldığından, çalışma olanakları çok daha küçük alanlarda yapılabilir. Esasen her işletme şefliği içinde hızlı gelişen yapraklı, iğne yapraklı yerli ve yabancı türlerin dikilebileceği verimli küçük alanların belirlenerek, uygun ekipman ve çekici güçle ağaçlandırılması ülke ekonomisine önemli katkılar yapabilecektir.

Ülkemizde ağaçlandırma alanlarının makine gücü ile hazırlanmasında diri örtü temizliği için diri örtünün özelliklerine göre aşağıdaki işlem grupları oluşturulmaktadır (Cooling 1977, Deveria 1977, Dönmez 1984, Gürer ve Dönmez 1986, Zoralioğlu 1984; Bul 1986a).

Boylu maki grubunda bazı hallerde makine gücü ve işlem birim zamanları farklılıkları dışında yapılan işlemler bozuk yapraklı, koru, bozuk baltalık ve verimli baltalıklardakilerle ayni olduğundan, bu işlem gruba da birinci grup içine alınmıştır. Bu işlem gruplarında diri örtü temizliği için diri örtünün özelliğine göre ağır hizmet örtü temizleme tarağı, çekiçli çalı doğrayıcı, döner zincirli çalı doğrayıcı veya döner bıçaklı çalı doğrayıcı gibi ekipmanlardan uygun olanı seçilmektedir. Çekici güç olarak da koşullara göre değişik güçlerde 2×4 lastik tekerlekli traktör (tarım traktörü), 4×4 lastik tekerlekli traktör veya paletli traktörler (dozer) kullanılmaktadır.

Yukarıda açıklanan diri örtü işlem gruplarında uygun yöntemlerle diri örtü temizlendikten sonra yine bu işlem gruplarına uygun toprak işleme yöntemleriyle alanda toprak işlemesi yapılır. Toprak işlemede kullanılan ekipmanlar değişik tiplerde riper,  çok sınırlı olarak kazayağı takılmış riper, riper pulluk, diskli pulluk, ağır diskaro (ağır hizmet offset diskaro) ve bakım diskarosudur (offset hafif dalgalı diskaro). Çekici güç olarak diri örtü temizliğinde de kullanılan koşullara göre farklı güçlerde paletli traktör (dozer), 4×4 lastik tekerlekli traktör veya 2×4 lastik tekerlekli traktör (tarım traktörü) kullanılmaktadır.

Makine gücü ile ağaçlandırma alanlarının hazırlanmasında kullanılan ekipman ve çekici güçlerin teknik özellikleri ve işlevleri bazı yayınlarda yer almaktadır (Deveria 1977, Zoralioğlu 1984, Bul 1986b, Ürgenç 1998a). Bunlardan özellikle ülkemiz ağaçlandırma alanlarının hazırlanmasında ve kültür bakımlarında kullanılanların işlevleri aşağıda açıklanmıştır.

Ağır hizmet örtü temizleme tarağı: Diri örtünün köklenmesi ve şeritlerde yığınlanması işlevini yapar. Teknik özellikleri farklı olan taraklar farklı güçteki paletli traktörlerle değişik çaptaki diri örtüyü kökler ve sıralar halinde yığınlar. Örneğin 180-220 HP gücündeki paletli traktöre önden bağlanan tarakla 5-100 cm dip çapında olan diri örtü köklenerek belirli mesafelerde yığınlanmaktadır. Dozer bıçağı ve kesici bıçaklardan çok daha az üst toprak taşıdığı için, ağaçlandırma alanlarının hazırlanmasında geniş kullanım alanı bulunmaktadır.

Çekiçli çalı doğrayıcı: Dip çapı 3-12 cm arasında olan maki ve çalı türlerini doğrayarak toprak yüzeyine dağıtır. Bu işlem özellikle fakir topraklarda organik madde, azot ve diğer besin maddelerine katkı yapar. Genelde 80-120 HP gücündeki 4×4 lastik tekerlekli traktöre monte edilir ve traktörün kuyruk milinden güç alarak çalışır. Eğimi %40’a kadar olan alanlarda dairesel veya elips şeklinde çalışma yapılır. Eğimi % 40’dan yüksek alanlarda, uygun güçte paletli traktöre (dozer) monte edilir ve diri örtü temizliği % 60 eğime kadar yukarıdan aşağıya doğru yapılabilir.

Zincirli veya bıçaklı çalı doğrayıcı: Dip çap 1-7 cm olan maki, funda ve çalı türlerini doğrayarak toprak yüzeyine dağıtır. Döner zincirli veya döner bıçaklı tipleri bulunmaktadır. 75-120 HP gücünde 2×4 veya 4×4 lastik tekerlekli traktöre monte edilerek çalışır. Traktörün kuyruk milinden güç alır. Çalışma sistemi çekiçli çalı doğrayıcı gibidir.

Yukarıda belirtildiği üzere, diri örtü temizliğinde kullanılan çekici güçler; yapılan işin gerektirdiği çeşitli güçteki paletli traktörler (dozer), 4×4 lastik tekerlekli traktör ve 2×4 lastik tekerlekli traktörlerdir. Gerektiğinde yarım paletli traktörler de kullanılabilir.

Riper: Derin toprakların, özellikle ağır toprakların derin olarak tam alanda ve toprak tabakaları karıştırılmadan işlenmesi için kullanılan bir ekipmandır. Ayrıca pas taşı veya toprak içinde ve işleme derinliğinde mevcut sert tabakaların kırılmasında işlev yapar. Araları yaklaşık bir metre olan üç dişe sahiptir. Genelde 180-220 HP gücündeki bir paletli traktörün (dozer) veya daha düşük güçteki bir paletli traktörün arkasına bağlanır. Hafif ve orta bünyeli topraklarda 80-120 HP gücünde lastik tekerlekli traktöre bağlanan farklı tipte 3’lü veya 5’li riper de bulunmaktadır. Riper özellikle yarı kurak alanlarda toprağın fiziksel özelliklerinin iyileştirilmesini, yağışların toprakta birikmesini ve köklerin toprağa daha derin nüfuzunu sağlar.

Kazayaklı (pabuçlu) riper: Toprak tabakalarının karıştırılması için ripere “kazayağı” denen papuç gibi bir parça takılır. Örneğin üstte hafif altta killi bir tabaka varsa ve toprak derinse (taban arazi ve alüvyal topraklar) alt ve üst toprağı karıştırmak yararlı olabilir. Biyolojik aktivitenin üst toprakta olması ve diğer bazı nedenlerle, toprak tabakalarının karıştırılması kararının iyi bir toprak incelemesinden sonra dikkatli olarak verilmesi gerekir. Ağaçlandırmalarda çok sınırlı kullanımı olan bir ekipmandır.

Riper pulluk: Toprağı derin (60-80 cm) olarak ve tam alanda işleyen veya eşyükselti eğrilerine paralel olarak gradoniler yapmakta kullanılan bir ekipmandır. Çift soklu riper pulluğun yaptığı gradoni 80-120 cm genişliktedir. Tek soklu riper pullukla gradoni yapmak için birinci pulluk izinin yanından ikinci bir sürüm daha yapılır. Gücü 80-120 HP olan 4×4 lastik tekerlekli traktörle çekilir. Çift soklu döner kulaklı riper pullukla dönüşte de gradoni yapılır ve ekonomik çalışma sağlanır. Ağır topraklarda gücü daha fazla olan bir çekici güç kullanılabilir.

Çekiçli çalı doğrayıcı. Üstte: ekipman çalışırken. Altta: ekipman çekiçlerinin yakından görünüşü

(Foto: M. Boydak).

Diskli pulluk: Hafif ve orta bünyeli, kırıntılı, zayıf diri örtü bulunan topraklarda 30-45 cm derinlikte toprak işleyebilen bir ekipmandır. Pulluk kulakları çanak-disk şeklinde olup diskler dönerek toprağı işler (Resim 9.11). Sürtünme daha az olduğundan, daha düşük çekici güçle çekilebilir. Disklerin açıları değiştirilebilir. Ormancılıkta genelde 2-4 diskli pulluklar kullanılmaktadır. Ağaçlandırma alanlarının hazırlanmasında sınırlı bir kullanımı vardır. Ülkemizde ağaçlandırma alanlarının hazırlanmasında kullanılmamaktadır.

 4×4 traktöre monte edilmiş ağır diskaro (ağır hizmet offset diskaro). Toprağın riperle tam alanda işlenmesinden sonra oluşan kesekleri parçalamakta, aynı zamanda toprak yüzeyi düzgün hale gelmektedir (Foto: T. Zoralioğlu).

Offset hafif dalgalı diskaro (bakım diskarosu): Dikimlerden sonra kültür bakımında kullanılan bir ekipmandır. Sıralar arasında toprağı 10-15 cm derinlikte işler ve diri örtüyü de kontrol eder. Ayrıca toprağın kapilar iletişimini kırarak, evapotranpirasyonla su kaybının azalmasını sağlar. Gücü 55-75 HP olan 2×4 lastik tekerlekli traktör tarafından çekilir.

Diğer toprak işleme ekipmanları: Belirtilen ekipmanlara ek olarak günümüzde diri örtü temizliği veya toprak işlemede geniş çaplı kullanım alanı bulunan bazı güçlü araç ve ekipmanlar da bulunmaktadır.

Ekskavatör: Paletli traktöre (dozere) monte edilmiş güçlü bir kepçe ile teras, şerit veya dikim çukurları açmaktadır. Anakayanın yüzeye yakın olduğu güç ekolojik koşullarda, örneğin karstik alanlarda dikim ve derin toprak işlemesi yapabilmektedir. Yarı kurak ve kurak yetişme ortamlarında da ağaçlandırma başarısına katkı yapacak etkin bir ekipmandır.

Mini ekskavatör: Adından da anlaşılacağı üzere, küçük güçte bir paletli traktöre (dozere) monte edilmiş, küçük ancak etkili kepçesi olan bir toprak işleme ekipmanıdır. Palet genişliği 1-1.5 m, ekipmanın ağırlığı 1.7-3.5 ton olan mini ekskavatör %40 eğimin üzerinde de çalışabilmektedir. Açtığı teraslar 100-180 cm genişlikte ve 50-80 cm derinliktedir. Ayrıca dikim çukuru da açmaktadır.

Bakım diskarosu (Fotoğraf ÇEM arşivinden sağlanmıştır).

Örümcek. Özel tasarımı olan ve daha eğimli alanlarda teras yapan bir ekipmandır.

İkinci tip çukur açma burguları bir yakıt motoru ile çalışan, insan tarafından taşınabilen ve kullanılan, 10-15 cm çapında ve 40-60 cm derinlikte çukur açabilen bir ekipmandır. Kırsal ağaçlandırmalarda işlenmiş orta bünyeli ve fazla sıkışmamış topraklarda kullanılır. Ülkemizde yarıkurak alanlarda 30-35 cm derinlikte işlenen teraslarda bu burgularla 50-60 cm derinlikte dikim çukuru açılması başarıyı artırabilecektir. Ancak bu konuda ve doğrudan açılacak dikim çukurları için, ekonomik yönü dikkate alan araştırmalar yapılmalı ve daha sonra ülkemiz ağaçlandırmalarında kullanımına karar verilmelidir.

Çift riper+pulluk kulağı kombinasyonu: Çift soklu riper pulluğa benzer şekilde gradoni yapan bir ekipmandır. Ekipmanın ön kısmında birisi önde diğeri daha arkada olan ve toprağı derin olarak işleyebilen iki riper ile işlenen toprağı yamaç tarafına eğimli olarak yatırarak gradoni oluşturan özel bir pulluk kulağından oluşmaktadır. Güçlü bir paletli traktörün (dozer) arkasına bağlanarak işlev yapmaktadır.

Ülkemizde yöntem araştırmalarının yapıldığı bozuk yapraklı koru, bozuk baltalık ve baltalıkları oluşturan ağaç türleri; meşe türleri, kayın, gürgen, fındık ve kestane gibi türlerdir. Boylu makilerle ilgili araştırmaların yapıldığı yörelerdeki türler ise Quercus coccifera, Quercus infectoria, Phillyrea latifolia, Juniperus sp., Pistacia sp., Arbutus sp.ve diğer bazı türlerdir. Makilerin yetişme ortamı veya başka etkilere göre boyları değişmektedir. Belirtilen alanlarında ekonomik değeri olan tüm ağaçlar kesilerek değerlendirilir. Kalan diri örtü uygun güçteki (160-230 HP) bir paletli traktöre (dozer) önden bağlanmış ağır hizmet örtü temizleme tarağı ile köklenir.

Çekici güç seçimi kök yoğunluğuna bağlıdır. Köklenen diri örtü, ağır hizmet örtü temizleme tarağı ile uygun mesafeler içinde eş yükselti eğrilerine paralel şeritler halinde yığılır (Cooling 1977, Gürer ve Dönmez 1986, Bul 1986a, Zoralioğlu 1984; 1990, Boydak ve Zoralioğlu 1992, Ürgenç 1998a, Birler 2009) (Resim 9.23). Diri örtünün yığıldığı şeritlerdeki diri örtü önceden temizlenir. Diri örtü yığınlarının genişliği 3 m’yi en çok 4 m’yi aşmamalıdır. Yığınlar arasındaki mesafe başta eğim olmak üzere, erozyon durumu, dikim aralıkları ve ekonomik çalışma dikkate alınarak belirlenir. Araştırmalara göre yığınlar arasındaki mesafeler bir tabloda toplanmıştır (Dönmez 1984, Gürer ve Dönmez 1986).

Diri örtü temizliği eş yükselti eğrilerine dik olarak aşağı doğru yapılır. Çalışılacak en yüksek eğim derecesi %60, zorunlu hallerde özel önlemlerle en çok %80 olabilir (Gürer ve Dönmez 1986). Operatöre daha iyi bir görüş sağlamak için diri örtü temizliğine yamacın altından başlanır. Yığınlar arası mesafeler ve yığın genişliği dikkate alınarak bir üst şeride geçilir. Kökleme işlemi sırasında üst toprak taşınması en aza indirilmelidir. Bu nedenle diri örtü temizliği toprağın tavda olduğu zaman yapılmalıdır. Toprak ıslakken diri örtü temizliği yapılmamalıdır. Özellikle ağır topraklarda daha dikkatli olunmalıdır. Çalışma zamanını genişletme amacıyla makinenin zorlanmayacağı derecedeki toprak kuruluğunda, ilkbahar-sonbahar periyodunda da çalışılabilir (Zoralioğlu 1990). Üst toprak taşınmasını en aza indirmek için ağır hizmet örtü temizleme tarağının gövde kavisi, gövdedeki açıklıklar, tarak dişleri, dişlerin boyut ve kavisleri ekolojik koşullara göre araştırmalarla belirlenmektedir.

Vadi ve dere yataklarının iki yakasında en az 25 m, koşullara göre 50 m genişlikteki şeritlerde, diri örtü köklenmeden doğal haliyle bırakılmalıdır. Endüstriyel ağaçlandırmalar dışındaki ağaçlandırmalarda, biyolojik çeşitliliği koruma açısından diri örtü uygun aralıklarla 15-25 m genişlikteki şeritler halinde bırakılabilir. Ayrıca iğne yapraklı ormanlar kurulurken yangın emniyet yol ve şeritleri kenarlarında da varsa yapraklı diri örtü 15-25 m genişlikteki şeritlerde dokunulmadan bırakılmalıdır.

Diri örtü temizliği sırasında azot ve organik maddelerin en fazla bulunduğu ve biyolojik aktivitenin sürdürüldüğü üst toprağın olanaklar ölçüsünde az taşınmasına özen gösterilmelidir. Bu amaçla yapılan araştırma sonuçlarına göre; bozuk koru, baltalık ve boylu maki alanlarında ağır hizmet diri örtü temizleme tarağı, dozer bıçağına oranla toprağı daha az taşıdığından, diri örtü temizlemek için uygun ekipman olarak saptanmıştır (Bul 1984, Dönmez 1984, Tolay 1986, Zoralioğlu 1988, Ayık ve Ark. 1986). Balıkesir-Domuzharmanı ve Antalya-Düzlerçamı yörelerindeki denemelerde dozer bıçağı ile taşınan toprak, ağır hizmet örtü temizleme tarağı ile taşınan toprağın sıra ile 2,5 katı ve 4 katı olmuştur (Bul 1986a, Ayık ve Yılmaz 1992, Zoralioğlu 1993). Antalya-Düzlerçamı yöresindeki araştırmalarda dozer bıçağı ve tarakla taşınan toprak sıra ile 11.3 cm ve 2.8 cm, Balıkesir-Domuzharmanı deneme alanında ise sıra ile 4.8 cm ve 2.0 cm olarak saptanmıştır.

Diri örtünün temizlenmesinden sonra tekrar alanı kaplama hızının belirlenmesi için çalı doğrayıcı, ağır hizmet örtü temizleme tarağı ve denetimli yakma uygulanarak yapılan bir araştırmada; çalıların alanı yeniden kaplamasını en fazla geciktiren işlemin ağır hizmet örtü tarağı ile yapılan işlem olduğu saptanmıştır. Çalı doğrayıcısı ise çalıların oluşmasını en az geciktirmiştir. Denemeden 4 yıl sonra çalı tepe hacminin en az olduğu durumda toprak nemi ve ışık en fazla bulunmuştur. Su miktarı, alanda çalı bulunmayan durumda en fazla olarak belirlenmiştir (Radosevich ve Osteryoung 1987; Lanini ve Radosevich’e atfen).

Bozuk yapraklı koru, bozuk baltalık, verimli baltalık ve boylu maki alanları, yukarıda açıklandığı gibi, ağır hizmet diri örtü temizleme tarağı ile diri örtü temizliği yapılan alanlardır. Bazı koşullarda kısa boylu maki alanlarında da tarakla diri örtü temizliği yapılabilmektedir. Belirtilen alanlarda uygulanacak toprak işleme tekniği arazi eğimi, mutlak toprak derinliği, taşlılık, tekstür, drenaj koşulları ve toprak tabakalarının durumuna göre değişmektedir. Eğim, toprak işleme yöntemini en fazla etkileyen faktörlerden birisidir.

Eğimin % 0-20 olduğu alanlar: Diri örtünün tarakla köklenmesi durumunda toprak 30-40 cm ve yer yer daha derin işlenmektedir. Tarakla diri örtü temizliğinden sonra,  80-120 HP gücünde 4×4 lastik tekerlekli traktöre bağlı “ağır hizmet diskaro” ile toprak tam alanda eş yükselti eğrilerine paralel olarak disklenir (Cooling 1977, Tolay 1987, Zoralioğlu 1990, Gürer ve Dönmez 1986, Birler 2009).

İzmir-Kerpe yöresinde, 1975 yılında, farklı diri örtü temizliği ve toprak işleme yöntemlerinin uygulandığı bir baltalıkta, işlemlerden sonra sahilçamı ve radiata çamı dikilmiştir. 12 yıl sonra yapılan değerlendirmelere göre, baltalığın tarakla köklenmesinden sonra ağır hizmet diskaro ile disklenmesi önerilmiştir (Tolay ve Ayberk 1988). Yağış ve yağış rejiminin yarı kurak mıntıkalardan çok daha iyi olduğu yörelerdeki bu tip fiziksel özellikleri iyi topraklarda, tarakla diri örtünün temizlenmesinden sonra riperle toprağın derin işlenmesine gerek yoktur. Başka bir deyişle tarak+riper+diskaro işlemi yerine tarak+diskaro işlemi, ekolojik ve ekonomik açılardan daha uygundur. İzmir-Kerpe yöresindeki bu alanlarda yapılan kapsamlı başka bir çalışmanın bulguları da, bu öneriyi desteklemektedir. İyi bir örnek oluşturması nedeniyle bu araştırmanın sonuçları aşağıda açıklanmıştır (Hızal ve Ark. 2002; 2007).

İzmit-Kerpe yöresinde yapılan bu araştırmada; bozuk baltalıkta ağır hizmet örtü temizleme tarağı ile diri örtü köklendikten sonra riperle tamalanda derin toprak işleme, riper pullukla gradoni yapımı dahil farklı toprak işleme yöntemleri uygulanmıştır (1978). Alan 1979 yılında 1+0 yaşlı sahilçamı (Pinus pinaster) ile ağaçlandırılmış, 1981 yılı vejetasyon periyodu sonundaki ölçmelere göre, en yüksek fidan tutma başarısı ağır hizmet diskaro kullanılarak çapraz diskleme (10-30 cm derinlikte üst toprak işlemesi) yapılan ve gübre verilmemiş parsellerde saptanmıştır. Toprak işleme yöntemleri fidan boyunu etkilememiştir. NPK gübresinin etkisi iki yıl görülmüştür. Aynı alanda 1978 yılında yapılan toprak işlemesinden sonra; 1987 (8 yıl sonra) ve 1999 (21 yıl sonra) yıllarında yapılan ölçmelerde de toprak işleme yöntemlerinin sahil çamının boy gelişmesinde önemli bir fark yaratmadığı ortaya çıkmıştır. Bu sonuçlara göre, İzmit-Kerpe yöresi ve benzer koşullarda fiziksel özelliklerin iyi olduğu derin topraklı alanlarda, tarakla diri örtü temizliğinden sonra ağır hizmet diskarosu ile çapraz diskleme önerilmiştir. Fidan yaşamasının yüksek olması ile birlikte bu yöntem maliyet açısından da kontrol alanından sonra ikinci ekonomik uygulama olup, genelde kültür bakımı hizmetleri de düşüktür (Hızal ve Ark. 2002). Bu alanda 1978, 1986 ve 1999 yıllarında yapılan toprağın fiziksel özelliklerinin analizi sonuçlarına göre, toprağın fiziksel özelliklerinin 1986 yılında (toprak işlemeden 8 yıl sonra) bozulduğu, 1999 yılında (toprak işlemeden 21 yıl sonra) (1986-1999) iyileştiği saptanmıştır. Bulgular 8 yıl sonra bozulan toprağın fiziksel özelliklerinin son 13 yılda (1986-1999) iyileştiğini ortaya koymuştur. Ayrıca bulgulara göre, toprak işleme ile toprağın fiziksel özelliklerinde oluşan farklılıklar, işlemeden 8 yıl sonra ortadan kalkmaktadır (Hızal ve Ark. 2007). Yarıkurak ve kurak bölge ağaçlandırmaları için alan hazırlığında, diri örtü temizliğinden sonra veya diri örtüye dokunmadan açık alanlarda riperle derin işleme yapıldıktan sonra ağır diskaro geçirilir.

Eğimin % 21-40 olduğu alanlar: Tarakla diri örtü temizliğinden sonra, erozyon tehlikesini azaltmak amacı ile %21-40 eğimlerde diskleme yapılmaz. Bunun yerine 80-120 HP gücünde 4×4 lastik tekerlekli traktöre veya güçlü bir tarım traktörüne bağlı çift soklu (kulaklı) riper pullukla toprak 45-60 cm derinlikte işlenerek eş yükselti eğrilerine paralel gradoniler yapılır (Resim 9.24). Çift soklu riper pulluk bulunmaması durumunda toprak tek soklu riper pullukla işlenir. Ancak gradoni oluşturabilmek için riper pullukla bu pulluk izinin yanından ize paralel bir toprak işlemenin daha yapılması gerekir. Eğer pulluk döner kulaklı ise çekici güç dönüşünde de gradoni yapar. Aksi halde çekici güç geriye boş döner. Bu durum harcamaları artırır. Toprak koşullarının elvermesi durumunda gradoni yapmak için en uygun ve ekonomik ekipman çift soklu döner kulaklı riper pulluktur. Gradonilerin eksenleri arasındaki yatay mesafe dikim aralıklarına göre düzenlenir. Makineli çalışmalarda bu mesafe yatay olarak genelde 3 m’dir (Cooling 1977, Gürer ve Dönmez 1986). Riper pullukla eş yükselti eğrilerine paralel olarak uygulanan gradonilerin yapımına yamacın alt kısmından başlanarak üst kısmına doğru devam edilir. Orta bünyeli topraklarda bazı hallerde tam alan işleme yapmadan, riper pullukla alanın tamamında eş yükselti eğrilerine paralel olarak gradoniler yapılabilir. İşlenmemiş ağır topraklarda gücü daha fazla olan (180-230 HP gücünde) bir çekici güç kullanılabilir.

Bu koşullarda toprak %0-40 eğimler arasında, uygun güçte (160-230 HP) bir paletli traktöre (dozere) bağlı üçlü riperle (riper aralıkları yaklaşık 100 cm) derin olarak (60-80 cm) tam alanda işlenir (Resim 9.25). Toprağın işlenmesi eş yükselti eğrilerine paralel olarak yapılır.  Üçlü riperle yapılan işlemede çekici güçte zorlama olursa, ortadaki riper çıkarılarak toprak işleme ikili riperle yapılır. Bu durumda iki riper izi arasındaki mesafe 2 m dolayında olduğundan, dozerle geriye doğru (ters yönde) toprak işlenirken riperlerden birisi, önceki iki riper izi ortasından geçecek şekilde sürüm yapılır. Böylece toprak yaklaşık 1 m aralıkla tam alanda ve eş yükselti eğrilerine paralel olarak işlenir. Bunu eğimin %0-20 olduğu yerlerde 80-120 HP gücünde 4×4 lastik tekerlekli traktöre bağlı ağır diskaro ile tam alanda diskleme izler. Diskleme eş yükselti eğrilerine paralel yapılır. Eğimin %21-40 olduğu kısımda erozyonu azaltmak amacı ile diskleme uygulanmaz. Bu eğimlerde yine 80-120 Hp gücünde 4×4 lastik tekerlekli traktöre bağlı çift soklu riper pullukla eş yükselti eğrilerine paralel gradoniler yapılır. Yukarıda açıklandığı gibi, ekipman olarak döner kulaklı iki soklu pulluk kullanılması maliyeti düşürür. Gradoni eksenleri arasındaki yatay mesafe dikim aralıklarına bağlı olup genelde yatay olarak 3 m’dir (Cooling 1977, Günay 1982, Kantarcı 1982, Tolay 1987, Zoralioğlu 1984, Birler 2009).

Toprağın üst tabakası kumlu alt tabakası kil ise, bazı durumlarda toprağın verimliliğini artırmak için tabakalar karıştırılabilir. Bu kararın profil incelemelerinden sonra dikkatli değerlendirmelerle verilmesi gerekir.  Tarakla diri örtü temizliğinden sonra, toprak tabakalarını karıştırmak için toprak 160-230 HP gücünde bir dozere bağlı kazayağı takılmış riperle, arzu edilen karışım derinliğinde işlenir (Günay 1982, Gürer ve Dönmez 1986, Zoralioğlu 1984) (Resim 9.9).  Kazayağı toprak tabakalarını karıştırır. Kazayağı ekipmanı sadece toprak tabakalarının karıştırılmasına karar verilmesi durumunda kullanılır. İzleyen işlemler yukarıda açıklandığı gibi, eğimler dikkate alınarak uygulanır.

Bozuk iğne yapraklı koru ormanları ile kaplı alanlarda diri örtü yoğunluğu genelde fazla değildir. Bu nedenle diri örtü temizliği ve toprak işleme çoğunlukla tek işlemde birlikte yürütülür. İğne yapraklı ağaçların kesilmesinden sonra, kök yoğunluğu az ise diri örtü temizliğine gereksinim olmayabilir. Bu durumda diri örtü temizliği ve toprak işleme bir işlemde birlikte yapılabilir. Örneğin uygun güçteki (160-230 HP) dozere bağlı bir riperle veya riper pullukla toprak işlenirken kökler de çıkarılır. Daha sonra 80-120 HP gücündeki 4×4 lastik tekerlekli traktöre arkadan bağlı bir ağır hizmet diskarosu ile alanda diskleme yapılırsa dikim ve bakım çalışmaları kolaylaşır. Paletli traktörün (dozer) hareket yeteneğinin azaltılmaması için, gövdelerin en çok 15 cm yüksekten kesilmesi gerekir. Bu tip alanlarda yöntem olarak ağır hizmet örtü tarağı yerine riperle yapılacak derin işleme ile köklerin çıkarılması önerilmektedir (Gürer ve Dönmez 1986). Bununla birlikte nemli veya yarı nemli alanlarda, kalın gövdeli olmayan bozuk iğne yapraklı korularda, kök sökümü için ağır hizmet örtü tarağı da kullanılabilir. Köklemeden sonra alanın 80-120 HP gücündeki 4×4 lastik tekerlekli traktöre arkadan bağlı ağır hizmet diskaro ile disklenmesi gerekir.

Kısa boylu maki Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinin tipik vejetasyonudur. Kısa boylu ve boylu makiler genelde aynı türlerden oluşmaktadır. Otlatma etkileri dışında kısa boylu makilerin boyları daha verimsiz yetişme ortamı koşulları nedeniyle kısadır. Yöntem belirlenmesine esas olan araştırma Laurus nobilis, Cistus villosus, Callanu vulgris, Myrtus communis, Arbutus sp. Türleri, Phillyrea sp., Vitex agnus-castus, degrade Pinus brutia gibi türlerin bulunduğu alanlarda yapılmıştır. Kısa boylu makilerin bulunduğu alanlarda, genelde ana kaya yüzeye yakın, toprak sığ ve fakirdir. Maki tablolarıyla ilgili olarak üç seçenek üzerinde durulabilir.

Makilerin kısa boylu kalması toprak ve diğer ekolojik koşullara bağlı olarak verim gücünün düşüklüğünden kaynaklanıyorsa, bu alanlarda ağaçlandırmalarla verimli bir orman kurulması beklenemez. Bu tip alanlarda makinin toprak ve su koruma işlevi ile ikincil ürünler ve yaban hayatı gibi konular öne çıkmaktadır. Buna ek olarak alçak boylu makiler tür çeşitliliği bakımından da zengindir. Eğer bir kısa boylu maki alanında yapılacak ağaçlandırma ile birinci veya ikinci bonitet bir orman kurulamayacaksa, maki alanının ağaçlandırılmasına gerek olmayabilir. Bu koşullarda maki alanı olduğu gibi bırakılmalıdır. Varsa geniş boşluklar ağaçlandırılabilir.

Buna karşılık toprak orta derin veya derinse, toprak verimli olabilir ve makinin kısa boylu kalması başka etkilerden kaynaklanabilir. Bu durumda diri örtünün yukarıda açıklandığı üzere, uygun güçteki dozere önden bağlı bir ağır hizmet örtü temizleme tarağı ile köklenmesi uygundur. Çalışma yöntemi daha önce açıklanan bozuk baltalık ve boylu maki alanlarında belirtildiği gibidir.

Verim gücünün düşük olmasına karşın bu kısa boylu maki alanlarında ağaçlandırma yapılması kararının verilmesi durumunda, diri örtünün çekiçli veya kesici bir çalı doğrayıcı ile doğranarak (genelde çekiçli çalı doğrayıcı tercih edilir) alana dağıtılması, organik madde ve azot kaybının önlenmesi bakımından önem taşır (Cooling 1977, Dönmez 1984, Gürer ve Dönmez 1986, Zoralioğlu 1984; 1990). Organik maddenin toprağa karışması toprağın su, oksijen ve besin maddesi kapasitesinin devamını sağlar. Besin maddelerinin büyük çoğunluğu ağaçların yaprak, sürgün, ince dalları (10 cm kalınlıktan daha ince), küçük kökler ve kabukta yer alır. Ormanın ölü örtüsünde yoğun olarak bulunur (Saatçioğlu 1970a, Smith ve Ark. 1997). Yaklaşık 10 cm’den kalın odunların ormandan çıkarılması besin maddelerini belirgin olarak azaltmaz. Çünkü belirtilen kalın gövde odunları, enerjinin biriktiği kısımlar olup, karbon, hidrojen ve oksijenden oluşan selüloz ve lignin içerirler. Bu odunlar besin maddelerinin az bir kısmını bulundurur (Smith ve Ark. 1997; Weetman ve Webber’e atfen).

Çekiçli çalı doğrayıcılarla çalışma sistemi eğim durumuna göre değişir:

Eğimin %0-30 olduğu alanlarda uygun güçteki (80-120 HP) 4×4 lastik tekerlekli traktöre bağlı çekiçli çalı doğrayıcı ile dairesel veya elips şeklinde bir çalışma yapılır (Cooling 1977, Dönmez 1986, Gürer ve Dönmez 1986, Tolay 1987, Zoralioğlu 1990).

Eğimin %31-60 olduğu alanlarda düşük güçteki bir paletli traktöre bağlı çalı doğrayıcı ile yukarıdan aşağıya doğru çalışılır. Yukarı doğru çıkarken, ekipmanın çalışması çekici gücü zorlayacağından, çekici güç yukarıya boş döner.

Çalı doğrayıcılarla diri örtü temizliği yapılan kısa boylu maki alanlarında önemli sorunlardan birisi de köklerin toprak işlemesini zorlaştırmasıdır (Gürer ve Dönmez 1986, Zoralioğlu 1984). Ayrıca toprakta köklerin yoğun olarak kalması nedeniyle hızlı bir sürgün oluşumuna bağlı olarak evapotranspirasyon artar ve dikimden sonra fidan yaşama oranı ve gelişmesi düşer. Diri örtü ile sık mücadele gerekir. Yarı kurak ve kurak bölge ağaçlandırmalarında çalı doğrayıcıların neden olduğu bu olumsuzluklar, insan gücü ile diri örtü temizliğinde daha da fazladır (Zoralioğlu 1990). Bu nedenle bazı ülkelerde diri örtünün doğranmasından sonra herbisit kullanılabilmektedir. Türkiye ormancılığında diri örtü temizliğinde genel olarak herbisit uygulaması yapılmamaktadır. Ülkemizde çalı doğrayıcılardan sadece çekiçli çalı doğrayıcı çok sınırlı olarak kullanılmış olup günümüzde hemen hiç kullanılmamakta, diri örtü temizliği için genelde tarakla işlem yapılmaktadır.

Maki alanlarında diri örtünün çalı doğrayıcılarla doğranmasından sonra toprak işlemede koşullara göre bazı seçenekler uygulanabilir.

Eğimin % 0-20 olduğu alanlar: Kök yoğunluğunun fazla ve toprağın ağır olması durumunda eğimin %0-20 olduğu alanlarda 160-230 HP gücündeki paletli traktöre arkadan bağlı üçlü riperle, toprak eş yükselti eğrilerine paralel yönde derin olarak (60-80 cm derinlikte) işlenir (Resim 9.24). Çekici gücün zorlanması halinde, orta riper çıkarılarak ikili riper kullanılır. Dönüşte bir riper, önceki iki riper izi arasından geçer. Riperlemeyi 80-120 HP gücünde 4×4 lastik tekerlekli traktöre arkadan bağlı ağır hizmet diskaro ile diskleme izler (Cooling 1977, Tolay 1987, Ürgenç 1998a, Zoralioğlu 1984).

Eğimin % 21-40 olduğu alanlar: Eğimin %21-40 olduğu kısımlarda 80-120 HP gücünde 4×4 lastik tekerlekli traktöre arkadan bağlı tek veya iki soklu riper pullukla, 3 m yatay aralıklarla eşyükselti eğrilerine paralel gradoniler yapılır (Cooling 1977, Zoralioğlu 1984, Dönmez 1986, Tolay 1987, Ürgenç 1998a) (Resim 9.24).

Toprak işlemede, toprak koşullarına göre aşağıda belirtilen alternatif uygulamalar da yapılabilir:

Toprak özelliklerine göre, başka toprak işleme tekniklerine de başvurulabilir.

Kökboğazı çapı 1-3 cm olan diri örtü, ağaçlandırma mekanizasyonu açısından zayıf diri örtü olarak tanımlanmaktadır. Funda olarak da isimlendirilen bu diri örtü grubu, genelde Erica sp.,Calluna sp. Ve benzeri bitkilerden oluşmaktadır. Bazı çalı türlerinin (örneğin karaçalı) temizlenmesi de aynı yöntemlerle yapılabilmektedir. Fundalıklar genelde organik madde içeriği zayıf, sığ ve fakir topraklar üzerinde yer almaktadır. Bu tip fakir alanlarda erozyona neden olmayacak ve toprağın organik madde miktarını artıracak yöntemler uygulanmalıdır. Bu amacı gerçekleştirmek için özellikle zayıf diri örtünün yoğun olması durumunda diri örtünün tercihen çekiçli bir çalı doğrayıcı (veya koşullara göre döner zincirle veya döner bıçakla çalı doğrayıcılarla) parçalanarak, toprak yüzeyine dağılımını sağlamak gerekir  (Cooling 1977, Dönmez 1986, Gürer ve Dönmez 1986, Tolay 1987, Zoralioğlu 1984, Ürgenç 1998a) (Resim 9.25, Resim 9.6, Resim 9.7) Zayıf diri örtünün seyrek olması durumunda ise, toprak işlenerek, tek bir işlemle diri örtü toprağa karıştırılabilir.

Funda ile kaplı alanlarda, kısa boylu maki alanlarındakine benzer şekilde ekolojik koşullar iyi bir şekilde değerlendirilerek ağaçlandırmaya karar verilmelidir. Alanın verim gücünün çok düşük olması durumunda ağaçlandırma yapılmayabilir. Funda ile kaplı alanlarda çalı doğrayıcı kullanılması durumunda temizlik için % 0-30 eğim arasında, yeterli güçte 2×4 lastik tekerlekli traktör veya (80-120 Hp) gücünde 4×4 lastik tekerlekli traktöre bağlı çalı doğrayıcılar kullanılır ve dairesel bir çalışma yapılır. Eğimin %31-60 olduğu kısımlarda ise uygun güçte bir paletli traktöre (dozere) bağlanan çalı doğrayıcı, yukarıdan aşağıya doğru çalışılır.

Zayıf diri örtünün seyrek olması durumunda diri örtü temizliği, aşağıda açıklanacağı üzere,  toprak işleme yöntemleriyle kombine edilerek tek işlemde yapılır.

Zayıf diri örtü ile kaplı alanlarda diri örtü yongalandıktan sonra toprak işleme için kısa boylu maki alanları için yukarıda açıklanan seçeneklerinden birisi uygulanabilir. Ancak zayıf diri örtüde, maliyeti düşürmek için toprak koşulları ve kök yoğunluğuna bağlı olarak uygun çekici güç ve ekipman seçimine özen gösterilmelidir.

Yukarıda açıklandığı üzere, zayıf diri örtü ile kaplı alanlarda koşulların uygun olması halinde, ayrı bir diri örtü temizliği yapılmadan diri örtü temizliği tek işlemde ve toprak işleme ile birlikte de yapılabilir. Bu durumda koşullara göre bazı seçenekler uygulanabilir:

Alan hazırlığı, tür seçimi tohum orijini, fidan kalitesi ve dikim zamanı gibi konulara özen gösterilmesi halinde fidan tutma başarısı yüksek olur ve tamamlamalara gerek kalmaz. Herhangi bir nedenle alanda fidan kayıpları varsa, türlere bağlı olarak izleyen sonbahar ve ilkbaharda tamamlama yapılmalıdır. Fidan ölümleri toplu ve büyük boşluklar yaratmışsa, dikim aralıkları genişse ve sıralar üzerinde yan yana iki veya daha fazla fidan kaybolmuşsa tamamlama yapılır. Kavak ve okaliptüs gibi dikimden sonra idare süresinin sonuna kadar aralama yapılmayacak türlerde, birinci vejetasyon dönemi sonunda tek ağaç kayıplarında dahi tamamlama yapılmalıdır.

Dikim yöntemleri ve dikimlerden sonra kültür bakımları “Bölüm 11” ve “Bölüm 16”da açıklanmıştır. Bu alt bölümde ağaçlandırmalar için alan hazırlığında açıklanan diri örtü temizliği ve toprak işleme ile bütünlük oluşturması bakımından, kültür bakımı işlemlerinden sadece diri örtü temizliği ve toprak işleme konuları kısaca belirtilecektir.

Makine gücü ile yapılan alan hazırlığını izleyen dikimlerden sonraki kültür bakımlarında diri örtü temizliği ve toprak işleme fidan sıraları üzerinde (boyunca) ve fidan sıraları (dikim sıraları) arasında olmak üzere iki aşamada yapılmaktadır. Tarakla diri örtü temizliği yapılmış alanlarda, %30-35 eğime kadar önce fidan sıraları boyunca ve fidanın iki yanını kapsayan 40-60 cm genişlikteki bir şeritte çapa ile diri örtü temizliği ve toprak işleme yapılır. Yağışlı bölgelerde çapa işleminin koşullara göre fidanların kökboğazı etrafında 60×80 cm boyutlarındaki bir alanda yapılması da yeterli olabilir. Bu çapalama işlemi ile fidanlar görünür duruma da gelir.  İkinci işlem olarak 2×4 lastik tekerlekli tarım traktörüne (65-75 HP) veya 80-120 HP gücünde 4×4 lastik tekerlekli traktöre arkadan bağlı bakım diskarosu ile fidan sıraları arasında diskleme yapılır (Resim 9.27). Çapalama sonucu fidanlar görünür duruma geldiğinden, diskaro işleminde fidanlara zarar verilmemiş olur. Makine gücü ile alan hazırlığından sonra diskaro ile bakım yapabilmek için, fidan sıraları arasında en az 3.0 m mesafe olması gerekir. Yani fidan dikim aralığı bir yönde en az 3.0 m olmalıdır. Bakım diskarosunun toprak işleme derinliği yaklaşık 10-15 cm’dir. Diskleme sonucu toprak işleme ile birlikte diri örtü kontrolü de yapılmaktadır. Yapılan bu sığ işleme ile kapilar kanallar kırıldığından ve diri örtü azaltıldığından evapotranspirasyonla su kaybı azalmaktadır. Bu işlem, özellikle yarı kurak bölge ağaçlandırmalarında, fidan tutma başarısını ve gelişmesini önemli düzeyde artırabilmektedir.

Eğimin %20’den fazla olduğu kısımlarda, bakım tüm gradoni yüzeyinde ve çapalama şeklinde yapılır. Fidan sıraları arasında gene insan gücü ile fidanlara zarar verebilecek diri örtü kontrol altında tutulur. Yağışın yeterli olduğu bölgelerde çapalama fidan kökboğazı etrafında örneğin 60×80 cm boyutlarındaki bir alanda da yapılabilir.

Diri örtünün çekiçli veya zincirli çalı doğrayıcılarla doğrandığı alanlarda, fidan sıraları boyunca fidanların her iki tarafında yaklaşık 30-40’ar cm genişlikte olmak üzere, toplam 60-80 cm genişlikteki bir şeritte insan gücü ile çapalama yapılmalıdır. Yapılmış olan gradonilerin üzerinde de insan gücü ile çapalama uygulanmalıdır. Diri örtünün çalı doğrayıcalarla temizlenmiş olduğu bu alanlarda, diri örtü köklenmemiş olduğundan fidan sıraları arasındaki bakım işlemleri bakım diskarosu ile yapılamamaktadır. Bunun yerine fidan sıraları arasındaki diri örtü %0-35 eğimler arasında zincirli çalı doğruyıcılar, eğimin %35-40’tan fazla olduğu kısımlarda ise insan gücü ile kontrol edilmektedir. Zincirli çalı doğrayıcının bulunmaması durumunda fidan sıraları arasındaki diri örtü kontrolü, tüm eğimlerde insan gücü ile yapılmaktadır.

Kültür bakımları en az üç yıl devam etmelidir. İlk yıl çapa ve diskaro işlemlerinin Mayıs ve Temmuz aylarında olmak üzere en az iki kez, mümkünse üç kez yapılması uygundur.  İkinci yıl bu işlemlerin iki kez, üçüncü yıl bir kez yapılması yeterlidir.

 Makineli alan hazırlığını izleyen dikimlerden sonra, fidan sıraları arasında 4×4 lastik tekerlekli traktöre bağlı bakım diskarosu ile yapılan bakım işlemi. Fidan sıraları boyunca da insan gücü ile çapalama yapılmaktadır (Fotoğraf ÇEM arşivinden sağlanmıştır).

Yukarıda belirtildiği gibi, insan gücü ile alan hazırlığı tüm ağaçlandırma giderlerinin %40.2’sini oluşturmaktadır (Anon. 1984). Makine gücü ile alan hazırlığında bu pay %24.8 düzeyine düşebilmektedir (FAO 1976). Alan hazırlığı ağaçlandırma giderleri içinde en yüksek paya sahiptir. Makine kullanımında standartlara uygun ekonomik bir çalışma yapılıp yapılmadığı, birim iş ünitesi başına düşen masrafın belirlenmesini zorunlu kılar (Zoralioğlu 1990). Bu nedenle iyi bir organizasyon, doğru yöntem seçimi, eğitimli elemanlar, gezici bakım servisleri ve iyi bir masraf kontrol sistemi ile en verimli çalışmanın yapılması hedeflenmelidir.

Ağaçlandırma alanlarının mekanik yöntemlerle hazırlanmasında insan gücü veya makine gücü ile yapılan diri örtü temizliği, toprak işleme ve kültür bakımları yöntemlerinde yapılan işlemlere ait birim zamanlar, ülkemizin bazı bölgeleri için araştırmalarla belirlenmiş olup bir kısım yayınlarda yer almaktadır (Devéria 1977, Kingston 1977, Zoralioğlu 1984;1988;1990, Bul 1984; 1986b;c, Tolay 1984, Dönmez 1986, Ertaylan ve Bul 1986). Bu yayınlarda aynı işlem için verilen birim zamanlar genelde aynı veya birbirlerine yakındır. Bazı işlemlerde ise, birim zamanlar bakımından farklılıklar bulunmaktadır. Bu durum genelde yeryüzü şekli, diri örtü ve toprak koşullarındaki farklılıklar; kullanılan çekici gücün yeniliği ve gücü ile operatörlerin deneyim farklılıklarından kaynaklanmaktadır. Araştırma sonuçları esas alınarak işlemlere göre belirlenmiş birim zamanlar, belirtilen kaynaklardan yararlanılarak bir tabloda toplanmıştır.